गेल्या काही वर्षांत आपल्या शेतीत खूप मोठे बदल झाले आहेत. पूर्वी नांगर, बैल आणि हातमजुरीवर चालणारी शेती आज मोबाईल अॅप्स, सेन्सर, ड्रोन आणि इंटरनेटच्या आधारे केली जाते. या संपूर्ण प्रक्रियेला “डिजिटल शेती” असे म्हटले जाते.
डिजिटल शेती म्हणजे काय?
डिजिटल शेती म्हणजे माहिती-तंत्रज्ञान (Information Technology), इंटरनेट, सेन्सर, ड्रोन, मोबाइल अॅप्स आणि डेटा विश्लेषण वापरून शेती करणे. या पद्धतीत शेतकरी त्यांच्या जमिनीची अचूक माहिती घेतो आणि त्यानुसार पेरणी, खतं, पाणी, औषधं आणि बाजारातील विक्री यांचे नियोजन करतो.
डिजिटल शेतीचे महत्व
आज शेतीसमोर अनेक आव्हानं आहेत – हवामान बदल, पाण्याची टंचाई, जमिनीची गुणवत्ता कमी होणे, कीडरोग, बाजारभावातील चढ-उतार. या सगळ्यांना सामोरं जाण्यासाठी डिजिटल तंत्रज्ञान हा उत्तम पर्याय आहे.
- पाण्याची बचत होते
- उत्पादनात वाढ होते
- खर्च कमी होतो
- बाजारात योग्य भाव मिळतो
डिजिटल शेतीमध्ये वापरले जाणारे तंत्रज्ञान
- ड्रिप सिंचन व सेन्सर तंत्रज्ञान
- पिकाला नेमकेवढे पाणी लागते तेवढेच दिले जाते.
- सेन्सर जमिनीतील आर्द्रता मोजतात आणि त्यानुसार सिंचन चालू/बंद होते.
- ड्रोन तंत्रज्ञान
- शेतावर कीडनाशकं किंवा खतं फवारण्यासाठी ड्रोन वापरतात.
- पिकांची aerial images काढून त्यांच्या आरोग्याची तपासणी करता येते.
- मोबाईल अॅप्स
- हवामान अंदाज, पिकांचा बाजारभाव, शेतकरी योजना – हे सर्व मोबाईल अॅपवर उपलब्ध आहे.
- उदाहरण: “किसान अॅप”, “PM Kisan App”.
- डेटा अॅनालिटिक्स
- शेतीचा मागील डेटा, हवामान, मातीची चाचणी या आधारावर पुढील पिकासाठी योग्य सल्ला दिला जातो.
- सौरऊर्जा (Solar Energy)
- पंप, मोटर, सिंचन प्रणाली सौरऊर्जेवर चालवली जाते.
डिजिटल शेतीचे फायदे
- उत्पादनात 20-30% वाढ
- पाणी व खताची बचत
- कीटकनाशकांचा कमी वापर → आरोग्यदायी अन्नधान्य
- शेतकऱ्यांना थेट बाजाराशी जोडणं
- वेळ आणि श्रम वाचतात
डिजिटल शेतीतील आव्हानं
- सुरुवातीला जास्त खर्च येतो (ड्रिप, ड्रोन, सेन्सर).
- ग्रामीण भागात इंटरनेट व वीज समस्या.
- तंत्रज्ञान वापरण्यासाठी शेतकऱ्यांना प्रशिक्षणाची गरज.
भविष्यातील संधी
भारत सरकार आणि महाराष्ट्र शासनाने “डिजिटल इंडिया” आणि “स्मार्ट व्हिलेज” योजनांतर्गत शेतकऱ्यांसाठी डिजिटल शेती प्रोत्साहन सुरू केलं आहे. येत्या काही वर्षांत जास्तीत जास्त शेतकरी हे तंत्रज्ञान वापरतील आणि त्यांना जास्त नफा मिळेल.
निष्कर्ष
डिजिटल शेती ही केवळ तंत्रज्ञान नसून शेतकऱ्यांसाठी एक आधुनिक विचारसरणी आहे. ज्या शेतकऱ्यांनी ही पद्धत स्वीकारली आहे, त्यांचे उत्पादन वाढले आहे, खर्च कमी झाला आहे आणि बाजारात योग्य दर मिळत आहेत. त्यामुळे पुढील काळात डिजिटल शेती हीच खरी शेतीची नवी क्रांती ठरेल.
वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)
प्र.१: डिजिटल शेती म्हणजे काय?
उ.१: माहिती-तंत्रज्ञान, इंटरनेट, सेन्सर आणि आधुनिक उपकरणे वापरून शेती करणे म्हणजे डिजिटल शेती.
प्र.२: डिजिटल शेतीचे फायदे कोणते आहेत?
उ.२: पाण्याची बचत, उत्पादनवाढ, खर्च कमी होणे आणि योग्य बाजारभाव मिळणे.
प्र.३: डिजिटल शेतीसाठी कोणते तंत्रज्ञान वापरले जाते?
उ.३: ड्रिप सिंचन, सेन्सर, ड्रोन, मोबाईल अॅप्स, डेटा विश्लेषण व सौरऊर्जा.
प्र.४: डिजिटल शेती सुरू करायला किती खर्च येतो?
उ.४: खर्च साधारणपणे वापरल्या जाणाऱ्या उपकरणांवर अवलंबून असतो. ड्रिप सिंचन, सौर पंप यासाठी अनुदान उपलब्ध आहे.
प्र.५: डिजिटल शेती सर्व शेतकऱ्यांसाठी उपयुक्त आहे का?
उ.५: होय, परंतु लहान शेतकऱ्यांसाठी सुरुवातीला खर्च अडचणीचा ठरू शकतो. शासनाच्या योजना व सबसिडी याचा उपयोग होतो.