अ
मानवाच्या मनात अनेक भावना दडलेल्या असतात. त्यात अपराधीपणाची भावना ही सर्वात जास्त त्रासदायक ठरते. प्रत्येक माणूस कधीतरी आयुष्यात काहीतरी चुकीचे करतो, चुकीचा निर्णय घेतो किंवा एखाद्याशी चुकीच्या पद्धतीने वागतो. अशा वेळी मनात अपराधीपणाची भावना निर्माण होते.
ही भावना आपल्याला चूक मान्य करण्याची जाणीव करून देते, पण त्याचबरोबर ती जर जास्त काळ टिकून राहिली, तर मानसिक आरोग्यावर विपरित परिणाम होऊ शकतो. अनेक लोक सतत भूतकाळातील चुका आठवत राहतात. “मी असं का केलं?”, “मी असं बोलायला नको होतं” किंवा “माझ्यामुळे दुसऱ्याचं नुकसान झालं” – या विचारांमध्ये ते गुरफटून जातात. हळूहळू ही भावना आत्मविश्वास कमी करते आणि जीवनात नकारात्मकतेला जागा मिळते.
अपराधीपणाची भावना टाळण्यासाठी सर्वप्रथम हे लक्षात ठेवायला हवे की माणूस अपूर्ण असतो. प्रत्येकाकडून चुका होतात. त्या चुका म्हणजे शिकण्याची संधी आहे, शिक्षा नव्हे. स्वतःला दोष देण्याऐवजी आपण त्या चुकांमधून काय शिकू शकतो याचा विचार करणे आवश्यक आहे.
दुसरा महत्त्वाचा उपाय म्हणजे चूक स्वीकारणे. अनेकदा आपण स्वतःला दोष देतो पण ज्याच्याशी चूक झाली त्याच्यासमोर माफी मागायला टाळाटाळ करतो. प्रत्यक्ष माफी मागितली की अपराधीपणाचा भार हलका होतो. एखाद्या छोट्या शब्दाने – “माफ करा” – खूप मोठा ताण हलका होतो.
तिसरी गोष्ट म्हणजे स्वतःशी प्रामाणिक राहणे. स्वतःच्या चुका झाकून ठेवण्याऐवजी त्यांना सामोरे जाणे आवश्यक आहे. अपराधीपणावर मात करण्याचा हा उत्तम मार्ग आहे. जर आपण केलेली चूक खरोखरच मोठी असेल, तर त्याची भरपाई करण्यासाठी काही चांगलं काम करणं हाच योग्य उपाय ठरतो.
अपराधीपणाच्या भावनेतून बाहेर पडण्यासाठी मानसिक आरोग्याचं भान ठेवणं गरजेचं आहे. वेळोवेळी स्वतःसाठी वेळ काढणे, ध्यान करणे, आपले विचार विश्वासू व्यक्तीशी बोलून दाखवणे यामुळे मन हलकं होतं. बऱ्याचदा आपण जी चूक मोठी समजतो ती प्रत्यक्षात इतकी गंभीर नसते, हे बोलताना लक्षात येतं.
महत्त्वाचं म्हणजे, सतत भूतकाळात अडकून राहिलं तर वर्तमान आयुष्य नष्ट होतं. अपराधीपणाची भावना आपल्याला चांगलं बनवते, पण तीच जर कायम मनावर दडपण आणू लागली, तर ती तोडग्याऐवजी समस्या बनते. म्हणूनच भूतकाळ स्वीकारून वर्तमान सुधारण्याकडे लक्ष द्यायला हवे.
शेवटी एवढंच सांगावंसं वाटतं की अपराधीपणाची भावना ही माणसाच्या संवेदनशीलतेची खूण आहे. पण तिच्या ओझ्याखाली दबून न जाता, तिला योग्य दिशेने वळवणं हेच खऱ्या अर्थाने जीवन जगण्याचं रहस्य आहे.