विद्यार्थी जीवनात अपयश ही अपरिहार्य गोष्ट आहे. परीक्षेत अपेक्षित यश मिळाले नाही, स्पर्धा परीक्षा नापास झाली किंवा ठरवलेलं ध्येय गाठता आलं नाही, तर मनात निराशा येते. अनेकदा विद्यार्थ्यांना असं वाटतं की आता पुढे काही होणार नाही. पण खरं म्हणजे अपयश हा शेवट नसतो, तर पुढच्या टप्प्याची सुरुवात असते.
अपयश स्वीकारणं महत्त्वाचं
सर्वप्रथम, अपयश टाळून किंवा नाकारून चालत नाही. ते स्वीकारणं गरजेचं आहे. एकदा अपयश पचवलं की त्यातून पुढे जाण्याची ताकद मिळते. आपल्याला जे साध्य करायचं आहे त्यासाठी अजून मेहनत घ्यावी लागणार आहे, एवढाच यामागचा अर्थ असतो.
कारण शोधा
निकाल आपल्या मनासारखा लागला नाही, तर त्यामागचं कारण समजून घ्या. वेळेचं योग्य नियोजन झालं का, अभ्यास पुरेसा झाला का, मार्गदर्शन योग्य मिळालं का – हे प्रश्न स्वतःलाच विचारा. कारण लक्षात आलं की पुढच्या वेळी तीच चूक टाळता येते.
लहान पावलं टाका
मोठं ध्येय एकदम गाठणं कठीण असतं. त्यासाठी लहान-लहान टप्पे ठरवले तर काम सोपं होतं. उदा. दररोज ठराविक वेळ अभ्यास करणं, दर आठवड्याला एक टेस्ट देणं – अशा छोट्या गोष्टींमुळे हळूहळू मोठ्या ध्येयाकडे वाटचाल होते.
प्रेरणा घ्या
अपयश आल्यावर मन खचतं. अशावेळी यशस्वी लोकांच्या जीवनाकडे बघा. डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम, अमिताभ बच्चन, थॉमस एडिसन – हे सगळे लोक सुरुवातीला अपयशी झाले, पण त्यांनी हार मानली नाही. त्यांची उदाहरणं आपल्याला प्रेरणा देतात की अडथळे आले तरी सातत्य ठेवलं की यश मिळतं.
आत्मविश्वास जपा
स्वतःवरचा विश्वास गमावू नका. एकदा नापास झालो म्हणून आपण कायमच कमी पडणार आहोत असं मानू नका. प्रत्येकाला दुसरी संधी मिळते. महत्त्वाचं म्हणजे प्रयत्न आणि धीर.
आरोग्य सांभाळा
अपयश आलं की अनेकदा विद्यार्थ्यांना ताण आणि नैराश्य येतं. पण अशा वेळी शरीर आणि मन निरोगी ठेवणं आवश्यक आहे. नियमित व्यायाम, थोडा वेळ स्वतःसाठी काढणं, मित्रांसोबत संवाद ठेवणं – या गोष्टी मानसिक ताकद वाढवतात.
हार मानू नका
यश मिळायला वेळ लागतो. पण तोपर्यंत हार मानली तर प्रयत्न अर्धवट राहतात. पुन्हा सुरुवात करा, चुका सुधारत राहा. प्रयत्न सोडले नाहीत तर यश उशिरा का होईना, नक्की मिळतं.
निष्कर्ष
अपयश हे पराभवाचं चिन्ह नाही, तर शिकण्याची संधी आहे. विद्यार्थी जीवनात ते टाळता येणार नाही, पण त्यावर मात करणं नक्की शक्य आहे. सातत्य, आत्मविश्वास आणि धीर – या गोष्टींच्या जोरावर प्रत्येक विद्यार्थी पुन्हा उभा राहू शकतो.