प
विद्यार्थ्यांमध्ये परीक्षा म्हणजे केवळ मार्क्स किंवा गुण मिळवण्याचा प्रसंग नाही. ती मानसिक ताण, चिंता आणि कधीकधी नकारात्मक विचार निर्माण करणारी वेळ देखील असते. परीक्षा जवळ आली की अनेक विद्यार्थी घाबरतात, मन एकटं वाटतं, झोप कमी होते, कधी कधी भूकही हरवते. पण काही सोप्या उपायांनी हा ताण कमी करता येतो, अभ्यास अधिक प्रभावी बनतो आणि विद्यार्थी आत्मविश्वासाने भरलेले होतात.
१. नियोजन आणि वेळापत्रक
अनेकदा विद्यार्थ्यांना ताण येतो कारण ते तयारीत मागे पडतात. प्रत्येक विषयासाठी, प्रत्येक दिवशी काय अभ्यास करायचं ते ठरवणं महत्त्वाचं आहे. छोट्या छोटे टप्पे ठेवा. उदाहरणार्थ, आज गणिताचा एक अध्याय, उद्या विज्ञानाचा एक प्रयोग. जेव्हा आपण दिवसेंदिवस हे छोटे छोटे टप्पे पूर्ण करतो, तेव्हा मनात आत्मविश्वास वाढतो आणि ताण कमी होतो.
२. नियमित विश्रांती
अभ्यास करताना सतत बसून राहणं चुकीचं आहे. दर ५०–६० मिनिटांनी ५–१० मिनिटांची विश्रांती घ्या. थोडा चालायला जा, पाणी प्या, किंवा हलकी स्ट्रेचिंग करा. मन ताजं होतं, लक्ष केंद्रित राहतं आणि ताण निघून जातो.
३. सकारात्मक विचार
परीक्षा म्हणजे जगाचा शेवट नाही. अनेक वेळा विद्यार्थी विचार करतात, “मी पास होणार नाही”, “मी कमी गुण मिळवणार आहे”. अशा विचारांनी ताण वाढतो. त्यामुळे स्वतःशी बोलताना सकारात्मक वाक्य वापरा, जसे – “मी तयार आहे”, “मी प्रयत्न करतोय”, “मी माझ्या क्षमतेनुसार उत्तम काम करतोय”. हे वाक्य मनाला बळ देतात.
४. नीट झोप घेणं
अभ्यास महत्त्वाचं आहे, पण झोप त्याहून जास्त. झोपेत मेंदू नवीन माहिती पचन करतो, लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता वाढवतो. परीक्षा आधी उशिरापर्यंत जागरणे किंवा झोप कमी करणे चुकीचं आहे. दररोज ७–८ तासांची झोप घेणं गरजेचं आहे.
५. ध्यान आणि श्वासाची तंत्रे
दिवसभर अभ्यास करताना मन गोंधळलेलं राहिलं की, काही मिनिटं श्वासावर लक्ष देऊन बसणं खूप मदत करतं. शांतपणे श्वास घेणे आणि सोडणे, हे तंत्र meditation किंवा mindfulness च्या पद्धती सारखं आहे. यामुळे चिंता कमी होते, मन स्थिर होतं आणि अभ्यासात लक्ष वाढतं.
६. नियमित आहार
अनेक विद्यार्थी परीक्षेच्या वेळी फास्ट फूड किंवा कमी पौष्टिक अन्नावर अवलंबून राहतात. यामुळे ऊर्जा कमी होते, मन गोंधळलेलं वाटतं. फल, भाज्या, दूध, अंडी यासारखा पोषक आहार घेतल्यास मेंदू आणि शरीर दोन्ही तयार राहतात.
७. शंका विचारायला मागे राहू नका
अनेकदा विद्यार्थी प्रश्न समजत नाहीत किंवा शंका असतात, पण शिक्षकांकडे किंवा मित्रांकडे विचारायला संकोच करतात. यामुळे ताण वाढतो. शंका लगेच विचारल्यास माहिती स्पष्ट होते आणि आत्मविश्वास वाढतो.
८. सराव आणि मागील पेपर्स
पूर्वीच्या पेपर्स आणि सराव प्रश्न सोडवण्याचा सराव केल्यास परीक्षा कशी येणार आहे हे लक्षात येतं. सराव केल्यास विद्यार्थ्यांना प्रश्न समजण्यास सोपं जातं, वेळेचे व्यवस्थापन करता येतं आणि ताण कमी होतो.
९. छोट्या गटात चर्चा
विद्यार्थ्यांनी मित्रांशी लहान गटात चर्चा करणे फायदेशीर आहे. एकमेकांना प्रश्न विचारणे, उत्तर देणे, वेगवेगळ्या दृष्टिकोनातून विषय समजून घेणे यामुळे माहिती मनात घट्ट बसते. आणि यामुळे मानसिक ताणही कमी होतो.
१०. स्वतःवर विश्वास ठेवणे
सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे स्वतःवर विश्वास ठेवणे. आपण ज्या प्रयत्नांनी अभ्यास केला आहे, त्यावर आत्मविश्वास ठेवा. चिंता आणि भीतीमुळे आपण स्वतःच्या क्षमतेवर शंका ठेवतो, पण आत्मविश्वास वाढवणारे विचार मनात ठेवले की परीक्षा सहज वाटू लागते.
विद्यार्थ्यांनी लक्षात ठेवावं की परीक्षा ही केवळ एक टप्पा आहे. तयारी योग्य पद्धतीने केली की ताण कमी होतो, अभ्यास प्रभावी होतो आणि आत्मविश्वास वाढतो. नियमित अभ्यास, झोप, आहार, सकारात्मक विचार, शंका विचारण्याची सवय आणि सराव यांच्या मदतीने कोणताही विद्यार्थी परीक्षा काळात ताणमुक्त राहू शकतो.