विद्यार्थ्यांची मोठी समस्या – वाचलेले लक्षात राहत नाही, मग काय करावे?
आजच्या काळात विद्यार्थ्यांसमोर एक मोठे आव्हान उभे आहे – वाचलेले लक्षात राहत नाही. पुस्तकं वाचतो, तासन्तास अभ्यास करतो पण परीक्षेच्या वेळी आठवत नाही. शिवाय प्रश्नपत्रिकेत कोणते प्रश्न येतील याचा काही ठावठिकाणा नसतो. कधी वस्तुनिष्ठ (MCQ) प्रश्न तर कधी दीर्घ उत्तरे लिहावी लागतात. अशा वेळी केवळ अभ्यास पुरेसा ठरत नाही, तर योग्य अभ्यास तंत्र आणि लेखन कौशल्य आवश्यक असते.
चला पाहूया काही सोपे उपाय जे प्रत्येक विद्यार्थ्याला मदत करू शकतात.
- रोजचा थोडा-थोडा अभ्यास करा
“शेवटच्या क्षणी रटून काढणे” हा अभ्यासाचा सर्वात मोठा शत्रू आहे. मेंदूला माहिती दीर्घकाळ साठवून ठेवण्यासाठी रोज थोडा-थोडा अभ्यास करणे गरजेचे आहे.
दररोज 1-2 तास नियमित अभ्यास करा.
रात्री झोपण्यापूर्वी त्या दिवशी वाचलेले एकदा पुन्हा आठवा.
- नोट्स बनवा – स्वतःच्या शब्दांत
पुस्तकातले वाक्य जसंच्या तसं रटून पाठ केल्याने लक्षात राहत नाही. त्याऐवजी स्वतःच्या शब्दांत छोटे-छोटे पॉईंट्स लिहून काढा.
रंगीत पेन, हायलाईटर वापरा.
महत्वाच्या शब्दांना चौकट काढा.
हेच पॉईंट्स नंतर पुनरावलोकनासाठी उपयोगी पडतात.
- ‘अॅक्टिव रीकॉल’ पद्धत वापरा
फक्त वाचून चालत नाही, स्वतःलाच प्रश्न विचारून उत्तरे द्या.
उदा.:
“हा धडा वाचल्यावर परीक्षेत कोणते प्रश्न येऊ शकतात?”
“हा उत्तर मी माझ्या भाषेत कसे लिहू शकतो?”
यामुळे आठवण पक्की होते.
- वस्तुनिष्ठ प्रश्नांचा सराव करा
MCQ मध्ये जास्त गोंधळ होतो कारण पर्याय सारखेच दिसतात. त्यासाठी:
मागील वर्षांचे पेपर्स सोडवा.
दर आठवड्याला एक छोटा सराव टेस्ट घ्या.
चुकलेले प्रश्न पुन्हा लिहून ठेवा.
- लेखन कौशल्य वाढवा
परीक्षेत फक्त माहिती असणे पुरेसे नाही, ती सुंदर मांडता येणे महत्त्वाचे आहे.
उत्तराला सुरुवात, मध्य आणि शेवट द्या.
छोटे परिच्छेद करा.
मुद्देसूद (bullet points) लिहा.
वेळेचे व्यवस्थापन ठेवा.
- मेंदूला ताजेतवाने ठेवा
अभ्यास करताना सतत ताण आला तर काहीच लक्षात राहत नाही.
दर तासाभराने 5 मिनिटे ब्रेक घ्या.
हलका व्यायाम, चालणे, योगा करा.
पुरेशी झोप घ्या (6-8 तास).
- पुनरावलोकन हा यशाचा मंत्र
“काल वाचलेले आज विसरतो” ही समस्या पुनरावलोकन न केल्यामुळे होते.
आठवड्यातून एक दिवस फक्त रिपीट करा.
जुने धडे पुन्हा वाचा.
मित्रांसोबत प्रश्नोत्तर खेळा.
निष्कर्ष
अभ्यास लक्षात राहण्यासाठी कोणतेही जादूचे तंत्र नाही, पण योग्य पद्धतीने केल्यास तो नक्की लक्षात राहतो. नियमित अभ्यास, स्वतःच्या शब्दांत नोट्स, वस्तुनिष्ठ प्रश्नांचा सराव, लेखन कौशल्य आणि सातत्यपूर्ण पुनरावलोकन या गोष्टींचा अवलंब केला तर विद्यार्थ्यांच्या “वाचलेले विसरणे” या समस्येवर मात करता येईल.
लक्षात ठेवा – अभ्यास म्हणजे रटणे नव्हे, तर समजून घेऊन आठवणे आहे.