क
प्रस्तावना
आपण आयुष्यात रोज खूप गोष्टी अनुभवतो. कधी आनंद, कधी ताण, कधी चिडचिड, तर कधी मनावर जड ओझं. बहुतेक वेळा आपण आपल्याकडे काय नाही यावर लक्ष केंद्रित करतो – अजून चांगलं घर नाही, अजून पगार कमी आहे, इतरांइतकं यश मिळालं नाही. पण आपण जे मिळवलंय त्याबद्दल कृतज्ञ राहायला शिकल्यास मन खरंच हलकं होतं. कृतज्ञता म्हणजे फक्त “धन्यवाद” म्हणणं नाही, तर आपल्याकडे आधीपासून असलेल्या गोष्टींची जाणीव ठेवून त्याचं मनापासून कौतुक करणं.
कृतज्ञतेचा मानसिक आरोग्यावर परिणाम
- नकारात्मक विचार कमी होतात
नकारात्मक विचार हे मानसिक आरोग्याचं मोठं ओझं असतं. “काय मिळालं नाही” या गोष्टी सतत मनात फिरवत राहिलो की आपण दुःखी होतो. पण “काय मिळालं” याकडे लक्ष दिलं की मन हलकं होतं. उदाहरणार्थ, एखाद्या दिवशी ऑफिसमध्ये अडचणी आल्या असतील, पण त्याच दिवशी घरी परतल्यावर मुलगा हसून धावत आला, हे मनात ठेवलं की दिवस चांगला वाटतो. - समाधान वाढतं
कृतज्ञता ही समाधानाची गुरुकिल्ली आहे. आपल्या आजूबाजूला किती गोष्टी आहेत हे लक्षात घेतलं की आपण किती भाग्यवान आहोत हे उमजतं. साधं पिण्यासाठी पाणी, डोक्यावर छप्पर, दोन वेळचं जेवण – या गोष्टी आपल्याकडे आहेत, याची जाणीव झाली की मन जड राहत नाही. - तुलना कमी होते
आजच्या काळात तुलना हे मोठं संकट आहे. सोशल मीडियावर इतरांचं आयुष्य पाहून “आपलं असं का नाही?” असं वाटू लागतं. पण आपण आधीच काय मिळवलंय याकडे लक्ष दिलं तर तुलना कमी होते आणि मन स्थिर राहतं. - नातेसंबंध अधिक घट्ट होतात
मनापासून “धन्यवाद” म्हणणं ही छोटी गोष्ट मोठं नातं मजबूत करू शकते. घरात आईने केलेल्या जेवणासाठी, मित्राने केलेल्या मदतीसाठी किंवा ऑफिसमधल्या सहकाऱ्याच्या सहकार्याबद्दल कृतज्ञ राहिलं की संबंध उबदार होतात. आणि उबदार नाती म्हणजे मानसिक शांततेचा आधार. - आत्मविश्वास वाढतो
सतत अपुऱ्या गोष्टींवर लक्ष केंद्रित केल्यास मनात न्यूनगंड निर्माण होतो. पण आपण मिळवलेल्या गोष्टींचं कौतुक केलं की आत्मविश्वास वाढतो. “मी काहीतरी साध्य केलंय” ही भावना मानसिक आरोग्याला बळकटी देते.
कृतज्ञता पाळण्यासाठी सोपे उपाय
डायरी लिहा
रोज रात्री झोपण्याआधी तीन गोष्टी लिहा ज्या बद्दल तुम्ही कृतज्ञ आहात. उदाहरणार्थ – आज बस वेळेवर मिळाली, मित्राने फोन केला, किंवा एखाद्याने मदतीचा हात दिला.
लहान गोष्टींकडे लक्ष द्या
आयुष्यातील छोट्या छोट्या क्षणांबद्दल कृतज्ञ राहणं महत्त्वाचं आहे. चहा मिळाला, कुणी दार उघडून दिलं, शेजाऱ्याने हसून बोललं – या गोष्टींना मनापासून मान्यता द्या.
शेअर करा
कृतज्ञता मनात न ठेवता व्यक्त करा. आईला, वडिलांना, मित्रांना किंवा जोडीदाराला “तुझ्यामुळे मला खूप आधार मिळतो” असं सांगणं, हा खरा कृतज्ञतेचा अनुभव आहे.
ध्यान किंवा प्रार्थना
दिवसातून काही वेळ शांतीत बसून जे मिळालंय त्याबद्दल आभार माना. देवाला, निसर्गाला किंवा स्वतःलाच धन्यवाद देणं हा देखील मन हलकं करणारा मार्ग आहे.
नकारात्मक प्रसंगांतून शिकणं
वाईट अनुभवांमधूनही कृतज्ञतेची जाणीव ठेवता येते. अपघातातून वाचलो, आजारातून बरे झालो – हे अनुभव आपल्याला आयुष्याची खरी किंमत शिकवतात.
उदाहरणं
एखादा विद्यार्थी रोज तक्रार करतो की मोबाईल नाही, पण त्याच्याकडे शिकायला वेळ आहे, शिक्षक आहेत – ही गोष्ट लक्षात घेतल्यास अभ्यासाबद्दलची त्याची नाराजी कमी होऊ शकते.
एखादी गृहिणी सतत कामामुळे थकली तरी तिच्या कुटुंबाकडून मिळणाऱ्या