च
राजीव विद्यालय धानोरा उपक्रम
राजीव विद्यालय, धानोरा (ता. झरी) येथील विद्यार्थ्यांनी नुकताच एक वेगळा अनुभव घेतला. नियमित अभ्यासक्रमातील विषयांव्यतिरिक्त जीवनाशी संबंधित माहिती मिळावी या उद्देशाने विद्यालयातील शिक्षक विद्यार्थ्यांना प्रत्यक्ष अनुभव देण्यासाठी एका मेंढपाळाची भेट घडवून आणली. या भेटीतून विद्यार्थ्यांना ग्रामीण अर्थव्यवस्थेतील महत्त्वाचा घटक असलेल्या मेंढपाळ व्यवसायाबद्दल मौल्यवान माहिती मिळाली.
मेंढपाळ व्यवसायातील आव्हाने
विद्यार्थ्यांनी चर्चा केली तेव्हा समजले की हा व्यवसाय सोपा नाही. मेंढपाळ दिवसभर मेंढ्यांना चारण्यासाठी डोंगरदऱ्यात फिरतात. उन्हाळा, पावसाळा किंवा हिवाळा – हवामान काहीही असो, त्यांचे काम थांबत नाही. पाण्याची कमतरता, चारणाची टंचाई, तसेच मेंढ्यांना होणारे रोग हे सगळे मोठे प्रश्न आहेत. त्याशिवाय बाजारभावात होणारे चढ-उतार यामुळे मेंढपाळांचे उत्पन्न स्थिर राहत नाही.
मेंढी जातीची वैशिष्ट्ये
मेंढपाळाने विद्यार्थ्यांना सांगितले की महाराष्ट्रात वेगवेगळ्या प्रकारच्या मेंढ्या आढळतात. देccani जातीच्या मेंढ्या जास्त प्रमाणात पाळल्या जातात कारण त्यांचे मांस चविष्ट व टिकाऊ असते. काही मेंढ्या लोकरीसाठी उपयुक्त तर काही मांस उत्पादनासाठी अधिक उपयुक्त असतात. प्रत्येक जातीचे वेगळे गुणधर्म असल्यामुळे मेंढपाळ त्या पाहून योग्य जातींची निवड करतात.
मागणी आणि बाजारभाव
चर्चेदरम्यान विद्यार्थ्यांना हेही कळले की गावाकडील बाजारपेठेत मेंढ्यांची मागणी सतत असते. लग्नसमारंभ, धार्मिक उत्सव किंवा सणासुदीला मेंढ्यांचे मांस जास्त प्रमाणात विकले जाते. मात्र, बाजारभाव कायम सारखा राहत नाही. कधी भाव जास्त मिळतो, तर कधी कमी मिळतो. त्यामुळे उत्पन्नावर थेट परिणाम होतो. मेंढपाळाने स्पष्ट सांगितले की योग्य वेळी मेंढ्या विकणे हेच नफ्याचे खरे रहस्य आहे.
विद्यार्थ्यांचा अनुभव
या चर्चेतून विद्यार्थ्यांना पुस्तकातील ज्ञानाबरोबरच ग्रामीण जीवनाचा प्रत्यक्ष परिचय मिळाला. मेंढपाळाच्या कष्टाची जाणीव झाली आणि त्यांचं आयुष्य किती मेहनतीचं आहे हेही समजलं. काही विद्यार्थ्यांनी तर आपल्या वहीत मेंढ्यांच्या जाती, रोग व उपचार याबाबत टिपणही काढले. शिक्षकांनी सांगितले की अशा भेटीमुळे मुलांमध्ये जिज्ञासा वाढते, व्यावहारिक ज्ञान मिळते आणि समाजाशी नाळ जुळून राहते.
शेवटी
ही चर्चा विद्यार्थ्यांसाठी केवळ माहितीपर नव्हती तर जीवनमूल्ये शिकवणारी ठरली. समाजातील विविध व्यवसायांविषयी आदर निर्माण झाला. मेंढपाळ व्यवसाय हा पारंपरिक असला तरी आजही ग्रामीण अर्थव्यवस्थेचा आधार आहे. अशा उपक्रमांमुळे विद्यार्थ्यांना शिक्षणाबरोबरच जीवनाशी निगडित वास्तव अनुभवण्याची संधी मिळते